طراحی نمای مسجد

طراحی نمای مذهبی از گذشته تا کنون

نمای بیرونی ساختمان ها که از فضای  بیرون ساختمان قابل مشاهده است از اهمیت زیادی برخوردار است و تاثیر زیادی در زیبایی خیابان ها دارد. بنابراین در طراحی نما باید تناسب، مقیاس و ظاهری دلپذیر و مصالح عالی را در نظر گرفت و استفاده نمود.

طراحی نمای مذهبی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و باید تمامی فاکتور های زیبایی از دیدگاه منتقدانه و از فاصله های دور و نزدیک مورد بررسی قرار بگیرد.

طراحی نمای مذهبی در معماری اسلامی

یکی از معروف ترین نوع معماری ساختمانی، معماری اسلامی است. معماری اسلامی نسبت به سایر معماری های موجود، تفاوت های گسترده تری دارد. طراحی نمای مذهبی استفاده شده در معماری اسلامی دارای رنگ های درخشانی است و از الگو های غنی و طرح های متقارن برای نمای ساختمان ها استفاده شده است.

 طراحی انواع نمای مذهبی به همراه مشاوره رایگان و  ارائه نمونه کار طراحی توسط شرکت فنی و مهندسی پایانکار

این نوع معماری از قرن ۷ میلادی  گسترش پیدا کرد و تا کنون ادامه داشته و به این واسطه، طراحی نمای مذهبی زیبایی برای بسیاری از ساختمان ها  و مکان های مذهبی پدیدار شده است. سبک های متنوع و در عین حال مشترک معماری اسلامی در بسیاری از کشور ها و قاره ها رواج یافته است و زینت بخش طراحی نمای مذهبی بسیاری از بنا ها شده است. معماری اسلامی معمولا در دو نوع از مکان های جغرافیایی فراوان تر یافت می شوند:

• کشورهایی که اکثر مردم مسلمان هستند
• کشورهایی که توسط مسلمانان فتح شده اند. ( این فتح معمولا در قرون وسطی انجام شده است )

به طور کلی معماری اسلامی در کشور های عربی همچون الجزایر، مصر و عراق و در مناطق اروپایی مثل اسپانیا، پرتغال، ایتالیا و مالت و … رواج یافته و علاوه بر مساجد در سایر مکان ها مثل کاخ ها و ساختمان های عمومی و قلعه ها و به طور کلی مکان های مذهبی و سکولار ، این نوع طراحی نمای مذهبی به کار رفته است.

عوامل تمایز طراحی نمای مذهبی از سایر سبک های معماری

مناره ها:

در طراحی نمای مذهبی از مناره استفاده شده است. مناره ها، سازه هایی آجری هستند که به شکل برج ساخته می شوند. در مناره پله هایی محصور وجود دارد و علاوه بر آن پنجره هایی کوچک روشنایی مناره را تامین می کند. مناره ها در بسیاری از مساجد و در طراحی نمای مذهبی بسیاری از معماری های اسلامی یافت می شود. مناره ها برای گفتن اذان کاربرد دارند.

گنبد:

اولین گنبد ساخته شده، گنبد سنگ است که در واقع زیارتگاهی در اورشلیم بوده و در قرن هفتم بنا شده است. این زیارتگاه در واقع اولین مکانی است که از گنبد در طراحی نمای مذهبی آن استفاده شده است. پس از آن گنبد ها به عنوان جزئی از معماری اسلامی قرار گرفته و در طراحی نمای مذهبی بسیاری از مکان های مذهبی نقش داشته اند.

قوس:

قوس های بکار رفته در طراحی نمای مذهبی چهار دسته هستند: اشاره، نعل اسب، اژه و چند روکش .

جزئیات تزئینی:

توجه به جزئیات تزئینی در طراحی نمای مذهبی اهمیت بسیاری دارد و باعث زیبا تر شدن فضا می شود.

میانسرا:

در طراحی نمای مذهبی از سه بخش حیاط، صحن و میانسرا استفاده شده است. بسیاری از مساجد، کاروانسراها و مدارس با معماری اسلامی دارای صحن و حیاط هستند. اما اهمیت میانسرا از آن جا بیشتر شد که میانسراها برای وضو گرفتن و تطهیر مسلمانان استفاده می شدند. علاوه بر این ها میانسرا ها فضای مناسبی برای جداسازی فضای داخلی از سر و صدا و فعالیت های عادی مردم است.

ایوان:

ایوان ها از دوره ی اشکانی تا به حال در طراحی نمای مذهبی ساختمان ها استفاده می شدند و از شیوه ها و روش های متنوعی در ساخت آن ها بهره گرفته شده است.

طراحی ایوان ها بدین صورت است که از سه طرف بسته می باشد و از یک طرف به سمت میانسرا باز است. ایوان در واقع فضایی برای ورود و خروج هوا است و وجود آن مانع از تابش نور خورشید می شود و در پایین آمدن درجه ی هوا در فصل های گرم سال موثر است.

رواق:

یکی دیگر از عناصری که در طراحی نمای مذهبی ساختمان استفاده می شود، رواق است. رواق ها فضا هایی هستند سر پوشیده و ستون دار.

رواق ها معمولا در اطراف صحن و یا در میانسرای مساجد و مکان های مذهبی ساخته می شوند و از این نظر بر زیبایی معماری اسلامی می افزایند. دهانه ی رواق رو به صحن طراحی می شود و به کمک رواق ها می توان در ورودی مسجد را به شبستان یا گنبدخانه متصل نمود.

علاوه بر موارد ذکر شده در بالا می توان عناصر دیگری همچون شبستان ستون دار، چهار صفه، حجره، بادگیر و پله را نیز به عناصر مورد استفاده در معماری اسلامی افزود و مورد استفاده قرار داد.

رنگ آمیزی و نقوش برجسته ی زینتی در طراحی نمای مذهبی

گچ بری ها:

در معماری های مختلف برای زیبا سازی و  طراحی نمای مذهبی،  از گچ بری ها به صورت محدود استفاده شده است. در معماری اسلامی معمولا از آجر و گچ بری و رنگ  آمیزی برای زیبا سازی هر چه بیشتر محیط استفاده شده است و به کمک همین سه عنصر طرح های بی نظیری به وجود آمده است.

استفاده از نقش های عربسک در طراحی نمای مذهبی بنا های اسلامی:

در واقع به نمایش در آوردن تصاویر حیوانات زنده از طرف قرآن کریم منع شده است و از این جهت نقش حیوانات در طراحی نمای مذهبی یافت نمی شود. دکوراسیون عربی که به آن عربسک گفته می شود طرحی شبیه به طرح های روی پارچه را پدید می آورد. در واقع این طرح ها، طرح هایی تو در تو و در عین حال تحسین آمیز هستند که باعث زینت بخشی به فضای داخلی معماری اسلامی شده است.

ریشه ی طراحی نمای مذهبی

در معماری ساخت و ساز ها بر اساس وظیفه ی اجتماعی انجام می شود. مانند ساختن مکان های مسکونی، تحصیلی مثل مدرسه  و عبادتی مثل مساجد و … اما باید گفت که ساخت و ساز با هنر معماری تفاوت های بسیاری دارد.

در هنر معماری از ایده ها و شاهکارهای هنری برای طراحی و ساخت و تزئین دیوار، سقف، پنجره، در، باغ و حوض و امثال این ها استفاده شده است.  به کارگیری شاهکارهای هنر بر روی عناصر معماری برای این است که تاثیر بنا بر روی بیننده بیشتر شود. معماران زبردست معماری اسلامی ایرانی با رعایت اصولی مشخص هنر اصیل معماری را گسترش داده اند و در طراحی بناها و طراحی نمای مذهبی از آن بهره گرفته اند.

بسط و گسترش معماری اسلامی سبب تنوع گسترده در هنر معماری  شده است. هر چند باید این نکته را مورد توجه قرار داد که معماری کنون اسلامی از قرآن کریم نشات گرفته است و ریشه در مبانی عمیق قرآن دارد از این نظر می تواند عمق تمدن اسلامی را به کمک روح معنویت به نمایش بگذارد.البته باید بیان نمود که معماری با هنر معماری تفاوت های بسیاری دارد.

مصالح مورد استفاده در نمای مذهبی

آجر:

از گذشته و از قبل از اسلام تا کنون آجر به عنوان یک عنصر اصلی در ساختمان سازی کاربرد داشته است. در معماری معمولا از آجر های مربعی شکل استفاده شده است.

این آجر ها در کارگاه های آجر پزی تولید می شوند و شکل و نحوه ی تولید آن ها در سراسر کشور به یک صورت است و از گذشته تا به امروز نیز شکل و سبک و سیاق ساخت آجر ها تغییری نکرده است. آجرها عنصر پایه و اصلی در ساخت و ساز ها در معماری اسلامی بوده و در طراحی نمای مذهبی زیبا تاثیر گذار هستند.

آجر ها فقط در بدنه ی ساختمان کاربرد نداشته اند بلکه گاهی بخشی از تزئینات توسط آجر انجام می شود. آجرها در رنگ های مختلف زرد کم رنگ، قرمز تیره و قرمز هستند و در ابعاد و اندازه های مختلفی تولید می شوند. در طراحی نمای مذهبی و در ساخت طاق نما ها، مناره ها، اتاق ها، ایوان ها، گنبد ها و سایر عناصر زیبای معماری اسلامی از آجر استفاده می شود.

گچ:

از مصالح دیگری که در طراحی نمای مذهبی استفاده شده است، گچ ها هستند. گچ ها در تمامی ادوار در معماری استفاده می شدند و از گذشته به امروز کاربرد های متنوعی داشتند. گچ یکی از مصالح ارزان قیمت بوده است و به سرعت سفت می شود و در نتیجه در معماری کاربرد های زیادی را به همراه داشته است.

گچبری ها جزء تزئینات داخلی و خارجی بنا ها هستند و از گچبری برای ایجاد کتیبه ها، تزئین و زیبا سازی محراب ها، برای تزئین گنبد ها و ایوان ها استفاده می شود. بنا های ساخته شده در دوره ی سلجوقیان و ایلخانی از گچبری برای تزئین آن ها استفاده شده است. گچبری در طراحی نمای مذهبی اهمیت بسیاری داشته است و بسیاری از گچبر ها به جصاص معروف بودند و اهمیت هنر گچبری تا حدی بوده است که نام این هنرمندان بر روی کتیبه های گچی حک میشد.

گچبری ها نیز انواع مختلفی داشتند و می توان به مواردی همچون گچبری رنگی، گچبری توپر و توخالی، گچبری های وصله ای، گچبری مسطح و برجسته و مشبک اشاره نمود. در شهر های مختلف کشور از انواع مختلف گچبری ها استفاده شده است.

از این میان می توان به گچبری محراب اولجایتو در اصفهان، گچبری گنبد سلطانیه در زنجان، گچبری گنبد علویان در همدان و گچبری محراب اشترجان در شهر  اشترجان اشاره نمود. تمامی گچبری های به کار رفته در طراحی نمای مذهبی زیبایی منحصر به فردی داشته اند و  گچ و گچبری جزء زیباترین ابزارها برای زیبا سازی محیط محسوب می شدند.

کاشی:

استفاده از کاشی از دوره ی سلجوقیان آغاز شد. کاشی ها باعث زیبایی و استحکام بخشی به بنا ها می شوند. استفاده از کاشی ها تاثیر بسیار مثبتی در زیبا سازی محیط های معماری اسلامی دارد و کاشی به گونه های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است و از این رو طرح های زیبایی در بنا های اسلامی به وجود آورده است.

کاشی ها انواع مختلفی دارند، از آن جمله می توان به کاشی های تک رنگ، کاشی های هفت رنگ، ادغام کاشی و آجر و کاشی های معرق اشاره نمود. امروزه نیز از کاشی در تزئین فضا های داخلی و خارجی بنا ها و در هنر معماری  استفاده می شود و کاربرد های گسترده ای دارد. در طراحی نمای مذهبی از کاشی برای پوشش گنبد و مناره  ها استفاده می شده است.

علاوه بر آن کاشی برای تزئین سطح های داخلی بنا و گنبد و دیواره ها نیز کاربرد داشت. استفاده از کاشی در بنا هایی مثل مسجد گناباد در شهر گناباد، مدرسه خرگرد، مسجد گوهرشاد در مشهد، مسجد کبود در تبریز، مسجد شیخ لطف الله و مسجد امام در اصفهان زیبایی بی نظیری به این بناها بخشیده است.

خشت:

بسیاری از بناها توسط خشت ایجاد شده اند. هر چند بناهای متعددی نیز وجود دارد که با خشت و آجر ساخته شده اند. خشت ها مقاومت کمتری در برابر باران و برف و باد … دارند و در نتیجه بسیاری از آثار خشتی قدیمی که جزئی از معماری مذهبی بوده اند از بین رفته است.

سنگ:

سنگ ها برای تزئین بنا، فرش کردن کف بناهای مذهبی و اسلامی، کار در بدنه و شالوده ی بنا استفاده می شده اند. در برخی نقاط استفاده از سنگ بیشتر بوده است اما به طور کلی در اکثر بناهایی که در نقاط مختلف کشور ساخته شده اند، سنگ به عنوان جزئی از کار در طراحی نمای مذهبی کاربرد داشته است.

علاوه بر ظاهر بناها، سنگ به عنوان مصالحی محکم گزینه ی مناسبی برای کاربرد در پی دیوارها و بناها بوده است. البته سنگ ها نیز انواع مختلفی دارند و می توان به سنگ سیاه، سنگ مرمر، سنگ آهک و … اشاره نمود. مکان هایی مثل کاروانسرای مرند، مسجد جامع در شیراز، کتیبه های مسجد میدان در کاشان فضا هایی هستند که از سنگ در طراحی داخلی و خارجی بنا استفاده شده است.

چوب:

در طراحی نمای مذهبی چوب برای ساخت در و پنجره، ستون و تیر سقف و چهارچوب ها کاربرد گسترده ای دارد. استفاده از چوب در طراحی نمای مذهبی بناهای موجود در گیلان و مازندران بیشتر است.

چوب درخت های چنار و سپیدار و گردو در معماری داخلی و خارجی استفاده می شود. چوب در بناهایی مثل مسجد جامع  ورامین و ارگ علیشاه تبریز کاربرد داشته است.